روز بهره وری و بهینه سازی مصرف، بهانه ای برای تکرار اهمیت استفاده مؤثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت ها و نیروی انسانی در جهت تولید، بهینه سازی مصرف و در نتیجه، رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه اقتصادی و اجتماعی در جامعه است.

در تعریف مفهومی، بهره وری عبارت است از استفاده مطلوب، موثر و بهینه از همه لحظه ها، مجموعه امکانات، ظرفیت ها، پتانسیل ها، سرمایه ها، نیروها و منابعی است که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه کمک می کند.

سازمانهای موجود در هر جامعه با استفاده از منابع محدودی که در اختیار دارند، به گونه ای به رفع نیازهای فردی و گروهی افراد جامعه می پردازند و از آنجا که منابع تولید همواره با یک ویژگی یعنی کمیابی مواجه هستند، اغلب اصلی ترین هدف سازمانها استفاده بهینه از عوامل تولید و رسیدن به اثربخشی است. از این رو به آشنایی سازمان ها با مفاهیم بهره وری و راه کارهای افزایش آن تاکید می شود. بنابراین، می توان گفت درجه توسعه یافتگی صنایع به میزان قابل توجیه به بهره گیری مطلوب و بهینه از منابع و امکانات تولید بستگی دارد.

عوامل مؤثّر در بهره وری

در بین عوامل گوناگون اثرگذار بر بهره وری دو گروه نقش اصلی دارند. عوامل درونی که از سوی فرد یا بنگاه اقتصادی یا سازمان، قابل کنترل هستند و عوامل بیرونی که خارج از کنترل فرد و بنگاه اقتصادی یا سازمان است. از این رو اوّلین گام در راستای افزایش بهره وری تشخیص دامنه مشکلات در چارچوب دو گروه عوامل درونی و بیرونی است.

عوامل درونی در دو گروه، قابل تقسیم بندی هستند.

الف: عوامل سخت افزاری شامل محصول، ماشین آلات و تجهیزات، تکنولوژی، مواد و انرژی.

ب: عوامل نرم افزاری شامل افراد متخصّص، سازمان (سیستم)، روش های کار و روش های مدیریت.

همچنین عوامل بیرونی نیز در سه گروه، تقسیم بندی می شوند:

الف: عوامل ساختاری شامل تغییرات اقتصادی، تغییرات اجتماعی و جمعیتی و…

ب: منابع، شامل منابع انسانی، زمین، سوخت، انرژی، مواد خام و…

ج: گروه سوم که از دو گروه قبلی، مهم تر و تأثیرگذارتر است و مربوط به عوامل مرتبط با کارآمدی است. این عوامل شامل عملکرد و کارایی دستگاه های دولتی، ثبات مقررات دولتی، میزان فساد اداری (رانت خواری، نابرابری فرصت ها، انحصارگرایی و…)، شفافیت معاملات، اقتدار نظام قضایی، رسانه ها و احزاب آزاد و مستقل، حمل و نقل، فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات، سیستم مالی و بانکی، چگونگی اعطای یارانه و کمک می شود.

اهمیت بهره وری در افزایش تولید

در حال حاضر، اهمیت بهره‌وری در افزایش تولید ملی پذیرفته شده است. وقتی بهره‌وری افزایش می یابد، تولید ناخالص ملی سریعتر از عوامل تولید افزایش خواهد یافت و متوسط تولید نیز به ازای هر واحد عوامل تولید افزایش می یابد. همچنین، نقش بهبود بهره‌وری در کاهش هزینه ها و توسعه صادرات حائز اهمیت است. علاوه بر این، ارتقای بهره‌وری به صرفه جویی در استفاده از منابع تولید و کاهش آثار سوء زیست محیطی منجر می شود که در فرایند توسعه پایدار از اهمیت به سزایی برخوردار است. بهره‌وری عوامل تولید به همراه قیمت های آنها، از عوامل تعیین کننده قیمت تولید کننده هستند. موضوعی که در سال جهش تولید نیز باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.